reCAPTCHA sistemi, əvvəlcə veb resursları avtomatik hücumlardan qorumaq üçün yaradılmışdı, lakin zamanla o bu funksiyasını itirərək kütləvi istifadəçi izləmə vasitəsinə çevrildi. Araşdırmalara görə, sistemin botlarla mübarizədə effektivliyi demək olar ki, sıfıra enib. Bununla belə, reCAPTCHA hələ də aktiv istifadə olunur, çünki o, istifadəçilərin detallı rəqəmsal izlərini toplamaq qabiliyyətinə malikdir. 2025-ci ildə insanlar reCAPTCHA həll etmək üçün ümumilikdə 819 milyon saat sərf ediblər.
Bu, 6.1 milyard dollar potensial gəlirin itirilməsinə bərabərdir. Eyni zamanda, toplanan məlumatların dəyəri 888 milyard dollar olaraq qiymətləndirilir, bu da Google üçün inanılmaz dərəcədə böyük gəlir mənbəyi yaradır. Bank saytına daxil olarkən və ya online formaları doldurarkən istifadəçilər CAPTCHA (Completely Automated Public Turing test to tell Computers and Humans Apart) sistemi ilə qarşılaşırlar. Bu testlər insanları və botları fərqləndirmək üçün nəzərdə tutulub. CAPTCHA əsasən aşağıdakı məqsədlər üçün istifadə olunur:
– Veb resursları avtomatik hücumlardan qorumaq
– Fırıldaqçılar tərəfindən saxta hesabların yaradılmasının qarşısını almaq
– Kütləvi spam göndərişlərinin qarşısını almaq.
Lakin zamanla bu sistemlərin funksionallığı dəyişib. Müasir CAPTCHA-lar, xüsusilə reCAPTCHA sistemi, artıq təkcə istifadəçiləri yoxlamır, həm də onların davranışlarını analiz edir. 2007-ci ildə professor Luis von Ahn, CAPTCHA üçün yeni yanaşma konsepsiyasını təklif etdi. O, bu sistemin yalnız istifadəçiləri yoxlamaq üçün deyil, həm də mətnlərin rəqəmsallaşdırılması problemini həll etmək üçün istifadə edilə biləcəyini düşünürdü. O dövrdə mövcud alqoritmlər skan edilmiş sənədlərdəki sözləri, xüsusilə də zədələnmiş və ya bulanıq şriftləri tanımaqda çətinlik çəkirdilər. Luis von Ahn öz növbəsində reCAPTCHA sistemini inkişaf etdirdi.
Bu sistem milyonlarla istifadəçini fərqində olmadan avtomatik analiz üçün əlçatmaz olan simvolları daxil edərək mətnləri deşifrə etməyə cəlb edirdi. Bu texnologiyanı tətbiq edən ilk şirkətlərdən biri The New York Times oldu. Bu sistem sayəsində qəzet 1851-ci ildən etibarən yayımlanmış 13 milyon məqaləni rəqəmsal formata keçirdi. 2009-cu ildə Google reCAPTCHA sistemini satın aldı və onu öz ekosisteminə inteqrasiya etdi. Əvvəlcə bu texnologiya Google Books layihəsini təkmilləşdirmək üçün istifadə olunurdu. reCAPTCHA optik simvol tanıma (OCR) alqoritmlərinin düzgün interpretasiya edə bilmədiyi mürəkkəb mətn hissələrini emal etməyə kömək edirdi.
Lakin bu texnologiyanın tətbiq sahəsi bununla məhdudlaşmadı. Google, reCAPTCHA-nı Google Street View sistemində küçə nişanlarını, bina nömrələrini və digər mətn obyektlərini tanımaq üçün istifadə etməyə başladı. Bu yanaşma şirkətin xəritə xidmətlərinin dəqiqliyini əhəmiyyətli dərəcədə artırdı. 2025-ci ilə qədər reCAPTCHA sistemi botlardan qorunma vasitəsi kimi demək olar ki, effektivliyini itirdi, çünki müasir machine learning alqoritmləri standart yoxlamaları asanlıqla keçə bilir. Buna baxmayaraq, Google hələ də bu texnologiyadan aktiv istifadə edir, çünki reCAPTCHA-nın əsas funksiyası təhlükəsizlik təmin etməkdən daha çox istifadəçilər haqqında detallı məlumat toplamağa yönəlib.
Chuppl tədqiqat qrupunun məlumatına görə, reCAPTCHA istifadəçilərin veb səhifədəki hər bir fəaliyyətini qeydə alaraq brauzerin unikal rəqəmsal izini yaradır. Kaliforniya Universitetinin kibertəhlükəsizlik tədqiqatçısı Andrew Searles, “Dazed & Confused: A Large-Scale Real-World User Study of reCAPTCHAv2” adlı işində reCAPTCHA-nın əsas məqsədinin istifadəçiləri qorumaq deyil, onların rəqəmsal fəaliyyətini izləmək olduğunu sübut edib. Araşdırmaya görə, sistem təkcə cookie fayllarını və baxış tarixçəsini deyil, həm də bir sıra ətraf mühit parametrlərini analiz edir:
– Qrafik elementlərin emalı (canvas rendering)
– Ekran icazələri və parametrləri
– Siçan işarəsinin hərəkət trayektoriyası və sürəti
– Brauzer məlumatları və istifadəçi agenti
– Digər texniki göstəricilər.
Bu məlumatlar, istifadəçinin detallı profilini yaratmaq üçün toplanır və daha sonra reklam və analitik məqsədlər üçün istifadə edilə bilər. Araşdırma reCAPTCHA-nın istifadəçilərin veb resurslarla qarşılıqlı əlaqəsini yavaşlatdığını da göstərib. 3 600 nəfəri əhatə edən təcrübədə müəyyən edilib ki, vizual tapşırıqların həlli “Mən robot deyiləm” seçim qutusuna klikləməklə müqayisədə 557% daha çox vaxt tələb edir. Bu, əhəmiyyətli vaxt itkisinə səbəb olur və saytlarla işləmək rahatlığını azaldır, xüsusilə də operativ reaksiya tələb edən məqamlarda.
Tədqiqatçılar hesablayıblar ki, istifadəçilərin reCAPTCHA həll etməyə sərf etdikləri ümumi vaxt 819 milyon saat təşkil edir. Bu vaxt itkisi maliyyə baxımından 6.1 milyard dollar ekvivalentində qiymətləndirilir – yəni, istifadəçilər bu vaxtı ödənişli işə sərf etsəydilər, bu məbləğdə gəlir əldə edə bilərdilər. Lakin Google üçün vəziyyət tam əksinədir. reCAPTCHA vasitəsilə toplanan məlumatlar şirkətə böyük üstünlüklər qazandırır. Bu texnologiya sayəsində əldə edilən məlumatların dəyəri təxminən 888 milyard dollara çatır, bu da onu Google şirkətinin ən mühüm kommersiya analitikası vasitələrindən birinə çevirir.
Buna baxmayaraq, reCAPTCHA-dan imtina etmək mümkün deyil. Bank xidmətləri, sosial şəbəkələr və online mağazalar da daxil olmaqla ən böyük veb platformalar bu texnologiyadan istifadə etməyə davam edir. Bu da reCAPTCHA-nı müasir rəqəmsal məkanın ayrılmaz hissəsinə çevirir. İnternetdən tam şəkildə istifadə etmək istəyən hər bir istifadəçi qaçılmaz olaraq reCAPTCHA yoxlamaları ilə qarşılaşır və bununla da öz məlumatlarını Google-a ötürmüş olur.
Mənbə: Boingboing
