Radioastronomlar adi gözlə görünməsi mümkün olmayan obyektləri müşahidə edə bilirlər, çünki radioteleskoplar işıq deyil, radiodalğaları qeydə alırlar. Bu texnologiyadan istifadə edərək ASKAP radioteleskopu kosmosda çoxlu qəribə dairəvi obyektlər aşkar edib, bəziləri isə indiyə qədər heç vaxt müşahidə olunmayıb. Alimlər bu radio mənbələri “Kainatın ruhları” adlandırırlar, çünki onlar çox zəifdir və hər biri unikal fiziki xüsusiyyətlərə malikdir. Astronomlar nəyi kəşf ediblər? ASKAP teleskopu Kyklos adlı sirli halqanı və WR16 obyektini aşkar edib. Hər iki obyekt Volf-Rayet ulduzları kimi nadir və qeyri-adi kosmik cisimlərin ətrafını göstərir.
Volf-Rayet ulduzları böyük kütləyə malik olan və nüvə yanacağı tükəndikdən sonra qeyri-sabit hala gələn ulduzlardır. Onlar şişir, titrəyir və kütlə itirərək xarici qatlarını kosmosa atırlar. Bu proses nəticəsində ulduzların ətrafında halqa formalı strukturlar əmələ gəlir, ASKAP-ın qeydə aldığı obyektlər də məhz bu fenomenlə əlaqələndirilir. Stingray 1, Perun, Ancora və Unicycle – bunlar supernova partlayışlarının qalıqlarıdır və halqa şəkilli strukturlar kimi formalaşıblar. Ulduzlar nüvə sintezi üçün yanacaqlarını tükəndirdikdə, öz çəkilərinin təsiri altında sıxılmağa başlayırlar. Bu proses nəhəng partlayışa – supernovaya səbəb olur.
Partlayış dalğası ölmüş ulduzun materialından supernova qalığını formalaşdırır. Daha bir supernova qalığı olan Teleios isə demək olar ki, ideal dairəvi formaya malikdir. Bu unikal obyekt əvvəllər heç vaxt astronomlar tərəfindən müşahidə edilməmişdi. Bundan əlavə, alimlər Diprotodon adlı supernova qalığını aşkar ediblər, bu obyekt indiyə qədər kəşf edilmiş ən böyük qalıqlardan biri hesab olunur. Lagotis – ASKAP radioteleskopunun yeni məlumatları sayəsində əvvəllər aşkarlanmış obyektlərin necə yenidən təsnif edilə biləcəyini göstərən başqa bir obyektdir. Bundan əvvəl VdB-80 əks olunan dumanlığı Süd Yolu qalaktikasının diskində müşahidə olunmuşdu.
Bizim gördüyümüz işıq yaxınlıqdakı ulduzlar tərəfindən yayılmış və daha sonra qaz və toz buludları tərəfindən əks olunmuşdur. Lakin ASKAP-ın yeni müşahidələri astronomlara bu strukturla əlaqəli ionlaşmış hidrogen buludunu aşkar etməyə imkan verib. Ulduz enerjisi bu qaz kütləsinə təsir edərək onun elektronlarını itirməsinə səbəb olub. ASKAP Süd Yolu qalaktikasının hüdudlarından kənardakı obyektləri də görə bilir. Məsələn, “radiohalqa qalaktikaları”. Astronomlar bu qalaktikalara görünən işıqla baxdıqda sadə disk formasında görünürlər. Lakin radiodalğa diapazonunda müşahidə ediləndə onların ətrafında böyük halqalar olduğu aşkar edilir. Bundan əlavə, astronomlar yalnız radiodalğalarda görünən və mənşəyi hələ də bilinməyən “sirli radiohalqalar” adlı yeni obyektlər sinfini müşahidə ediblər.
Mənbə: Science Alert
