Yaşıl Taksonomiya: dayanıqlı inkişaf və yaşıl keçid üzrə strateji hədəflərə doğru

• milli prioritetlərə uyğunlaşma – Taksonomiya milli
  qanunları, siyasətləri və qaydaları özündə birləşdirərək, ölkənin
  iqlimini, ətraf mühiti və dayanıqlı inkişaf məqsədlərini holistik
  şəkildə əks etdirir
• beynəlxalq öhdəliklərə uyğunlaşma – Taksonomiya
  ölkənin beynəlxalq öhdəliklərini, o cümlədən Paris Sazişi və Milli
  Səviyyədə Müəyyən Edilmiş Töhfələri (NDC), eləcə də Birləşmiş
  Millətlər Təşkilatının Dayanıqlı İnkişaf Məqsədləri (SDG) kimi
  qlobal çərçivələrini özündə ehtiva edir; eyni zamanda hər bir
  sektorun əhatə etdiyi SDG-ləri müəyyən edir.
• dayanıqlılıq məqsədlərinə mühüm müsbət töhfələrin təmin
  edilməsi və zərərin qarşısının alınması – Taksonomiyada dəqiq
  ekoloji məqsədlər, müvafiq fəaliyyətin “əhəmiyyətli töhfə
  vermə” prinsipi vasitəsilə məqsədlərə əhəmiyyətli müsbət
  töhfələr verməsi, habelə “əhəmiyyətli zərər verməmə”
  prinsipi vasitəsilə digər məqsədlərə heç bir zərər vurulmaması və
  “minimum sosial təminatlar” (insan hüquqlarına hörmət;
  əmək hüquqlarının qorunması; işçilərə ədalətli münasibət)
  prinsipləri vasitəsilə sosial məqsədlərin həllinə yönəldiyi
  vurğulanır.
• qlobal səviyyədə digər taksonomiyalarla qarşılıqlı əlaqənin
  təmin edilməsi – Taksonomiya beynəlxalq kapitalın
  sərhədlərarası axınını təmin etmək üçün digər taksonomiyalarla
  müqayisəyə və qarşılıqlı fəaliyyət göstərməyə prioritetlik
  verir.
• müntəzəm təhlillərin aparılması – Taksonomiyanın
  gələcəkdə yenilənməsi zamanı və tam “yaşıllaşdırılması” üçün
  “keçid” fəaliyyətlərin daxil edilməsi nəzərdə tutulur.

• Taksonomiya üzrə müəyyən edilmiş
  sektorlar

Taksonomiya ətraf mühit və dayanıqlıq məqsədlərə, eləcə də
ölkənin sosial iqtisadı inkişafına töhfə verən əsas on
sektoru (bərpa olunan enerji, enerji səmərəliliyi, su
resurslarının dayanıqlı idarə edilməsi, çirklənmənin qarşısının
alınması və çirklənməyə nəzarət; yaşıl nəqliyyat; dayanıqlı kənd
təsərrüftatı, heyvandarlıq və akvakultura; biomüxtəlifliyin
mühafizəsi; dairəvi iqtisadiyyat və tullantıların idarə olunması;
yaşıl binalar və dayanıqlı tikinti; və yaşıl xidmətlərdir)
müəyyən edir. Bu yanaşma, ölkənin dayanıqlı inkişaf prioritetlərinə
uyğun fəaliyyətlərin effektiv qiymətləndirilməsini və təşviqini
təmin edir. Taksonomiya hər bir sektor üzrə müvafiq ölçülərin və ya
spesifikasiyaların daha da genişləndirilməsini nəzərdə tutur,
habelə müvafiq sahədə milli standartların, siyasətlərin və ya
qaydaların mövcud olmadığı hallarda, müvafiq qlobal təcrübələrə və
ölkə nümunələrinə istinad edilməsini nəzərdə tutur.

• Taksonomiyanın istifadəçiləri:

Taksonomiyanın əsas hədəf istifadəçiləri (subyektləri)
maliyyə bazarları iştirakçılarıdır:

• banklar və bank olmayan kredit təşkilatları, kredit
  ittifaqları;
• fond bazarı iştirakçıları – investisiya şirkətləri, investisiya
  fondları və investisiya fondlarının idarəçiləri;
• sığorta bazarının peşəkar iştirakçıları;
• kredit büroları və klirinq təşkilatları;
• Mərkəzi Bankın nəzarət etdiyi digər subyektlər – ödəniş
  təşkilatları, elektron pul təşkilatları, ödəniş sistemləri
  operatorları.

Taksonomiyadan istifadə edə bilən ikinci dərəcəli iştirakçılar
dövlət orqanları, dövlət müəssisələri və qeyri-hökumət
təşkilatları, audit, verifikasiya və sertifikatlaşdırma xidməti
göstərən xidmət təminatçıları və digər hüquqi şəxslərdir.

• Taksonomiyadan istifadə istiqamətləri:

• şirkətlər tərəfindən özlərinin biznes fəaliyyətlərinin
  Taksonomiyada müəyyən edilmiş meyar və prinsiplərə uyğunluğunun
  ictimaiyyətə açıqlanması;
• şirkətlər tərəfindən korporativ yaşıl və dayanıqlı keçid
  strategiyalarının hazırlanması;
• yaşıl investisiya imkanları axtaran investorları cəlb etmək
  üçün nəzərdə tutulan layihənin taksonomiyanın meyar və
  prinsiplərinə uyğunluğunun nümayiş edilməsi;
• aktiv sahibləri tərəfindən maliyyələşdirdikləri fəaliyyətlərin
  Taksonomiya meyarlarına və prinsiplərinə uyğunluğunun təmin
  olunması;
• investorlar tərəfindən müsbət ekoloji nəticələr yaratmağı
  hədəfləyən dayanıqlı investisiyaların nəzərdən keçirilməsi və
  müəyyən edilməsi;
• dövlət büdcəsi vəsaitlərinin istifadəsinin yaşıl keçid və
  dayanıqlılıq məqsədləri ilə uyğunlaşdırılması;
• ölkədə sahibkarlığın inkişafına yönəlmiş dövlət dəstək
  fondlarının vəsaitlərinin ekoloji və dayanıqlılıq məqsədlərini
  dəstəkləyən layihələr və fəaliyyətlərə istiqamətləndirilməsi.

• Yaşıl fəaliyyət kimi tanınmağın əsas şərtləri
  nədir?

Taksonomiyaya əsasən hər hansı fəaliyyətin yaşıl fəaliyyət kimi
tanınması üçün o müvafiq üç mərhələlərdən keçməklə əsas şərtlərə
cavab verməlidir.

1-ci mərhələdə ətraf mühit məqsədlərinə əhəmiyyətli
töhfə verilməsi – fəaliyyət ilk növbədə bir və ya bir neçə
ekoloji məqsədə əhəmiyyətli töhfə verdiyini nümayiş etdirilməlidir
(məsələn, ənənəvi enerji mənbələrinin bərpa olunan enerji ilə əvəz
edilməsi və ya tullantı sularının təmizlənməsi kimi
təşəbbüslər).

2-ci mərhələdə Ətraf Mühit Zərərsizliyi (ƏZV)
prinsipinin təmin olunması – fəaliyyətin icrası zamanı bir
ekoloji məqsədə töhfə verərkən digər ekoloji məqsədlərə zərər
vurulmasına yol verilməməlidir (məsələn, enerji səmərəliliyi
təşəbbüsləri zamanı hava və ya su çirklənməsinin artırılmaması
təmin edilməlidir).

3-cü mərhələdə Müxtəlif Sosial Tələblər (MST) prinsipinə
riayət etmə – Taksonomiyaya uyğunlaşdırılmış yaşıl
fəaliyyətlər insan hüquqlarına və əmək standartlarına riayət
etməlidir. MST iqtisadi fəaliyyətlərin ekoloji məqsədlərə töhfə
verərkən, etik və inklüziv sosial təcrübələri də dəstəkləməsinə
kömək etməlidir (məsələn, meşəsalma layihələri yerli icmaları cəlb
etməli və yerdəyişməyə səbəb olmadan onların hüquqlarını
qorumalıdır və/və ya yaşıl texnologiya təchizat zəncirləri
təhlükəsiz iş şəraitini təmin etməli və əməyin istismarının
qarşısını almalıdır).

• Sektorlar üzrə qiymətləndirmə meyarları
  hansılardır?

Taksonomiya sektorlar üzrə qiymətləndirmə meyarlarının detallı
təhlilini təqdim edir və hər bir sektor üçün Texniki Baxış
Meyarları (TBM), ƏZV və MST əsasında qiymətləndirmə meyarları
müəyyən edir. Bu meyarlar sektorların Taksonomiyaya uyğunluğunu
qiymətləndirmək üçün alət rolunu oynayırlar. Belə ki, sektorun
“yaşıl” kimi təsnif edilməsi üçün ilk növbədə TBM-ə, ƏZV və MST
prinsiplərinə uyğun olmalıdır. Daha sonra müvafiq sektorun
Taksonomiyaya uyğunluğu altı mərhələ üzrə həyata
keçirilməlidir:

• sektorun dəqiq müəyyən edilməsi
• iqtisadi fəaliyyət növləri təsnifatı (NACE) kodunun təyin
  edilməsi və uyğunluğun təsdiqlənməsi
• meyarların tələblərini anlamaq üçün spesifik nümunələrin və
  müvafiq təcrübələrin nəzərdən keçirilməsi
• texniki standartlara uyğunluğun qiymətləndirilməsi
• ƏZV və MST prinsiplərinə uyğunluğun qiymətləndirilməsi
• layihənin texniki standartlara və prinsiplərə uyğunluğunu
  təsdiqləyən sənədlərin sistemli hazırlanması.

Son olaraq vurğulamaq lazımdır ki, Mərkəzi Bankın Yaşıl
Taksonomiyası Azərbaycanın dayanıqlı və yaşıl iqtisadiyyata
keçidini dəstəkləyən strateji bir alətdir. Bu Taksonomiya iqtisadi
fəaliyyətlərin ətraf mühitə və sosial rifaha müsbət təsirini təmin
etməklə, bazar iştirakçılarını, o cümlədən biznesləri milli və
beynəlxalq dayanıqlılıq məqsədlərinə uyğun hərəkət etməyə təşviq
edir. Mərkəzi Bankın bu təşəbbüsü ölkənin qlobal iqlim və
dayanıqlılıq problemlərinin həllindəki mövqeyini möhkəmləndirir və
uzunmüddətli ekoloji və sosial faydaları təmin edir.

Leyla Sadıxova,
Azərbaycan Respublikası Biznes Mühiti və Beynəlxalq
Reytinqlər üzrə Komissiyasının ESG standartları üzrə altqrupunun
üzvü, CSRD Sertifikatlaşdırılmış ESG eksperti