Bakı. Günaydın:
Ermənistan hökuməti ölkənin Avropa İttifaqı və Belçikadakı
nümayəndəliyində hərbi attaşe vəzifəsinin təsis edilməsini
təsdiqlədi. Bu, İrəvan tərəfindən Aİ strukturlarına göndərilən ilk
hərbi attaşedir. Daha əvvəl, 2024-cü ilin fevralında, NATO-dakı
nümayəndəlikdə oxşar bir vəzifə yaradılmışdı.
Qərarın izahında bu addımın Ermənistanın Aİ və Belçika ilə
müdafiə sahəsində əməkdaşlığının intensivləşməsi ilə əlaqədar
olduğu vurğulanır. Əsas amillər arasında Avropa Sülh Fondu
çərçivəsində ölkəyə dəstək, Aİ-nin böhranların həlli missiyalarında
iştirakla bağlı danışıqların başlanması, habelə Brüssel ilə yeni
əməkdaşlıq gündəliyində təhlükəsizlik və müdafiə komponentlərinin
gücləndirilməsi göstərilir.
Əməkdaşlığın əsas alətlərindən biri Ermənistanın Azərbaycanla
sərhədində fəaliyyət göstərən Aİ-nin mülki missiyasıdır. Onun
müşahidəçiləri 2023-cü ilin fevralında fəaliyyətə başlayıb və
2024-cü ilin yanvarın 30-da Aİ Şurası missiyanın mandatını daha iki
il müddətinə uzadaraq, onun maliyyələşdirilməsi üçün 44 milyon avro
ayırıb. Missiyanın tərkibinə Aİ-nin 25 ölkəsindən və Kanadadan olan
200-dən çox şəxs daxildir.
Monitorinq adı altında fəaliyyət göstərən missiya əslində
kəşfiyyat məlumatlarının toplanması ilə məşğuldur və bu məlumatlar
Rusiya, Azərbaycan və İran əleyhinə istifadə edilə bilər. 2022-ci
ildə İrəvan KTMT çərçivəsində sabitləşdirici tədbirləri qəbul
etsəydi, hazırkı təhdidlərin bir hissəsindən yayına bilərdi, lakin
o zaman Ermənistan hakimiyyəti Qərb tərəfdaşlarını seçdi.
Beləliklə, Avropa İttifaqı Cənubi Qafqazda açıq şəkildə öz
geosiyasi prioritetlərini nümayiş etdirir ki, bu da təkcə regional
sabitliyi sarsıtmır, həm də Aİ-nin guya müdafiə etdiyi prinsiplərə
ziddir. Brüsselin növbəti addımı Ermənistanla hərbi əməkdaşlığı
genişləndirmək, Avropa Sülh Fondundan əlavə maliyyə vəsaiti
ayırmaq, Ermənistana hərbi attaşe göndərmək və Aİ missiyasının
Azərbaycanla sərhəddə qalma müddətini uzatmaqdır.
Bu addımlar sübut edir ki, Aİ geosiyasi qarşıdurmada tərəf seçib
və açıq şəkildə Ermənistanın hərbi ambisiyalarını dəstəkləyir.
Üstəlik, belə bir siyasət regionda davamlı sülh perspektivlərini
təhlükə altına atır.
Avropa İttifaqı Ermənistanın müdafiəsini gücləndirmək adı
altında bu ölkəyə əlavə 10 milyon avro ayırmağı planlaşdırır. Bu
təşəbbüs artıq Estoniyanın baş naziri Kaya Kallas tərəfindən
dəstəklənərək Aİ Şurasının müzakirəsinə təqdim edilib.
Bəlli ki, vəsait Avropa siyasətçilərinin iddia etdiyi kimi
“təhlükəsizliyin təmin edilməsi” üçün ayrılmayıb. Əksinə,
Ermənistanın silahlandırılmasına yönəldiləcək ki, bu da onun
hərbiləşdirilmə kursunu və sülh danışıqlarından imtina etməsini
daha da gücləndirəcək.
Bu, tək bir qərar deyil, Aİ-nin Ermənistanı regionda müttəfiq
kimi gücləndirmək strategiyasının davamıdır.
Fransa Ermənistanın silahlandırılmasının əsas təşviqatçısıdır.
Paris artıq İrəvana Mistral zenit raketləri, Bastion zirehli
maşınları və uzaqmənzilli artilleriya göndərib.
Almaniya Ermənistana qeyri-letal hərbi avadanlıqların tədarükünü
elan edib ki, bu da gələcək silah təchizatının ört-basdır edilməsi
üçün bir vasitə ola bilər.
Aİ ümumiyyətlə, regionda hərbi iştirakını genişləndirir və
faktiki olaraq Brüssel və Parisin kəşfiyyat agentləri kimi çıxış
edən müşahidəçi missiyasının müddətini uzadır.
Aİ Azərbaycan və Gürcüstanda nüfuzunu itirdikdən sonra geosiyasi
uğursuzluqlarını kompensasiya etmək üçün Ermənistanı əsas
tərəfdaşına çevirməyə çalışır.
Azərbaycan müstəqil xarici siyasətini gücləndirib, Türkiyə,
Rusiya və Asiya ölkələri ilə əlaqələrini fəal inkişaf etdirir ki,
bu da Brüsseli narahat edir.
Gürcüstan isə daxildəki vəziyyəti destabilizasiya etmək
cəhdlərinə baxmayaraq, Qərbin təzyiqlərinə boyun əymir. Aİ və ABŞ
Tbilisini müstəqil siyasətindən imtina etdirməyə nail ola
bilməyib.
Ermənistansa Brüsselin və Parisin tələblərini yerinə yetirməyə
hazır olan rahat bir tərəfdaşa çevrilib. Bu, ona maliyyə və hərbi
dəstək qarşılığında edilən güzəştlərin nəticəsidir.
Beləliklə, Aİ Ermənistanda revanşist meylləri dəstəkləməyə davam
edir, baxmayaraq ki, bu kursun perspektivsiz olduğu açıq-aydın
görünür.
Ermənistan hökumətinin ölkənin Aİ və Belçikadakı
nümayəndəliyində hərbi attaşe vəzifəsi təsis etməsi narahatedici
bir siqnaldır.
Bu qərar Ermənistanın Aİ ilə hərbi əməkdaşlığının sistemli
səviyyəyə keçdiyini göstərir.
2024-cü ilin fevralında Ermənistan artıq NATO yanında hərbi
attaşe göndərmişdi və indi Aİ-nin hərbi strukturlarında da
mövcudluğunu möhkəmləndirir.
Aİ Ermənistanla münasibətlərdə təhlükəsizlik komponentini
genişləndirməkdə davam edir və bu, uzunmüddətli hərbi əməkdaşlığın
təməlini formalaşdırır.
Avropa Sülh Fondu çərçivəsində Ermənistana dəstək və ölkənin Aİ
böhranların həlli missiyalarına daxil edilməsi ilə bağlı aparılan
danışıqlar Brüsselin Ermənistanı Avropanın hərbi-siyasi
proseslərinə cəlb etməyə çalışdığını göstərir.
Bu isə regionda yeni gərginlik ocağının yaranmasına gətirib
çıxaracaq, çünki Ermənistan ordusunun gücləndirilməsi İrəvanın
aqressiv addımlarının artmasına səbəb olacaq.
Aİ təkcə Ermənistanı silahlandırmır, həm də Azərbaycanla
sərhəddəki müşahidə missiyasının müddətini uzadır.
2023-cü ildən etibarən bu missiyanın Ermənistan sərhədində
200-dən çox nümayəndəsi fəaliyyət göstərir.
2024-cü ilin yanvarında Brüssel onların mandatını daha iki il
müddətinə uzadaraq, 44 milyon avro ayırıb.
Missiyanın tərkibində Aİ-nin 25 ölkəsinin və Kanadanın
nümayəndələri var ki, bu da Qərbin regionda uzunmüddətli
planlarının olmasını təsdiqləyir.
Moskva artıq bildirib ki, Aİ missiyası monitorinq deyil, Qərbin
maraqlarına xidmət edən kəşfiyyat məlumatlarının toplanması ilə
məşğuldur.
Əslində, Aİ bu missiyadan regiondakı vəziyyətə nəzarət etmək və
Moskva ilə Bakının mövqelərini zəiflətmək üçün bir alət kimi
istifadə edir.
Aİ-nin Ermənistana münasibətdə həyata keçirdiyi siyasət regionda
davamlı sülh perspektivlərini məhv edir.
Ermənistanın silahlandırılması yeni münaqişənin baş vermə
ehtimalını artırır. Qərbin tədarük etdiyi bütün silahlar qaçılmaz
şəkildə Azərbaycan sərhədinə yerləşdiriləcək ki, bu da onları
avtomatik olaraq legitim hərbi hədəfə çevirir.
Aİ missiyasının mandatının uzadılması gərginliyi dərinləşdirir.
Qərb bu mexanizmdən Azərbaycana təzyiq vasitəsi kimi istifadə edir
ki, bu da qarşıdurmanın daha da güclənməsinə gətirib çıxarır.
Ermənistan sülh yolunu seçmək əvəzinə Qərbin alətinə
çevrilir.
Son illərdə Ermənistan Avropa İttifaqı və digər Qərb ölkələri
ilə hərbi əməkdaşlıq sahəsində nəzərəçarpacaq aktivlik nümayiş
etdirir. O, silah tədarükü mənbələrini şaxələndirməyə və müdafiə
imkanlarını gücləndirməyə çalışır. Bu addımlar həm hərbi xərclərin
artırılmasını, həm də Qərb tərəfdaşları ilə əlaqələrin
dərinləşdirilməsinə yönəlmiş institusional dəyişiklikləri əhatə
edir.
44 günlük İkinci Qarabağ müharibəsindən sonra Ermənistan hərbi
büdcəsini əhəmiyyətli dərəcədə artırıb. 2020-ci ildə hərbi xərclər
785 milyon dollar təşkil edirdisə, 2023-cü ildə bu rəqəm 1,3
milyard dollara çatdı. 2024-cü il üçün isə bu göstərici 1,4 milyard
dollar səviyyəsində planlaşdırılır.
Bu dövrdə Ermənistanın əsas silah tədarükçüləri Rusiya, Fransa
və Hindistan olub. Lakin 2022-ci ildə Ukraynadakı müharibənin
başlanmasından sonra Rusiyadan tədarüklər azaldı və bu, İrəvanı
Hindistan da daxil olmaqla digər ölkələrlə əməkdaşlığı
gücləndirməyə məcbur etdi. Ermənistan Hindistandan Pinaka reaktiv
yaylım atəşi sistemləri, Konkurs tank əleyhinə raket kompleksləri
və digər silahların tədarükünə dair müqavilələr bağladı.
Aİ ilə hərbi əməkdaşlığın genişləndirilməsi çərçivəsində
Ermənistan bir sıra konkret addımlar atır. Belə ki, ötən ilin
fevralında Ermənistan hökuməti Avropa İttifaqı və Belçikadakı daimi
nümayəndəliyində hərbi attaşe vəzifəsi təsis etdi. Bu, Ermənistanın
Aİ-də hərbi attaşe təyin etdiyi ilk haldır və İrəvanın Avropa
strukturları ilə hərbi əməkdaşlığını gücləndirmək istəyini
göstərir. Xatırladaq ki, 2023-cü ilin noyabrında Ermənistan Aİ ilə
qeyri-letal silahların tədarükü məsələsini müzakirə edib. Bu,
ölkənin hərbi yardım mənbələrini şaxələndirmək və ənənəvi
tərəfdaşlardan asılılığını azaltmaq istəyini əks etdirir. Elə həmin
ilin sentyabrında İrəvanda PanEuropa Armenia təşkilatı təsis
edilib. Bu təşkilatın məqsədi Ermənistanın Avropa İttifaqına
inteqrasiyasına dəstək vermək və Aİ-yə üzvlüyünü təşviq etməkdir.
Bu, İrəvanın Avropa strukturları ilə daha sıx inteqrasiyaya meyl
etdiyini göstərir.
Moskva Avropa İttifaqının Ermənistandakı mövqelərinin
güclənməsindən narahatdır. Rusiya rəsmiləri bildirir ki, Aİ
missiyası guya monitorinq həyata keçirdiyini bəyan etsə də, əslində
Qərbin maraqlarına xidmət edən kəşfiyyat məlumatlarının toplanması
ilə məşğuldur. Bu fəaliyyət isə Rusiya, Azərbaycan və İranın
maraqlarına qarşı yönəlib. Ermənistanın hərbi potensialının
gücləndirilməsi və onun Qərb ölkələri ilə əməkdaşlığının
genişlənməsi regionda qüvvələr balansının dəyişməsinə səbəb ola
bilər. Bu, qonşu dövlətlər arasında narahatlıq doğurur və mövcud
münaqişələrin sülh yolu ilə həllini çətinləşdirir.
Ermənistanın silah tədarükünü şaxələndirmək və Aİ ilə hərbi
əməkdaşlığı dərinləşdirmək cəhdləri onun yeni geosiyasi reallıqlara
uyğunlaşmaq və dəyişən beynəlxalq mühitdə təhlükəsizliyini təmin
etmək istəyi ilə izah oluna bilər. Lakin bu addımlar bütün regional
oyunçuların maraqlarını nəzərə alan və Cənubi Qafqazda sabitliyin
qorunmasına yönəlmiş ehtiyatlı yanaşma tələb edir.
İkinci Dünya müharibəsindən sonra aqressiv ölkələrin tərksilah
edildiyi kimi, Ermənistan da silahlanmamalıdır.
Qərb İrəvanı hərbiləşdirir və onu revanşist ambisiyalara sövq
edir. Lakin bu kurs iflasa məhkumdur.
Azərbaycan öz ərazi bütövlüyünü bərpa edib və mövcud
status-kvonun dəyişdirilməsinə icazə verməyəcək.
Ermənistanın hər hansı yeni təxribatı cavabsız qalmayacaq və bu,
yalnız onun vəziyyətini daha da ağırlaşdıracaq.
Aİ və Fransa erməni ordusuna nə qədər maliyyə ayırsa da, bu,
geosiyasi reallıqları dəyişməyəcək – Cənubi Qafqazda əsas rolu
Azərbaycan oynayır.
Aİ-nin “müstəqil Ermənistan” mifini canlandırmaq və onu regionda
hərbi forposta çevirmək cəhdləri yalnız vəziyyəti daha da
gərginləşdirəcək. Brüssel sülhə töhfə vermək əvəzinə yeni
qarşıdurma alovlandırır və bu, İrəvan üçün növbəti məğlubiyyətlə
nəticələnəcək.
